INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Powiatowy Urząd Pracy w Białej Podlaskiej

Stolarz galanterii drzewnej, 752206

• Stolarz.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 7522 Cabinet-makers and related workers.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja C – Przetwórstwo przemysłowe.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe), źródeł internetowych oraz wyników badań i analiz prowadzonych w projekcie SPO RZL (2006–2007) „Opracowanie i upowszechnianie krajowych standardów kwalifikacji zawodowych”,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• badań ankietowych prowadzonych w projekcie INFODORADCA+ w czerwcu 2018 r.,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu do spraw walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Alicja Kosterska – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
• Marek Władysław Lewandowski – Meblarska Spółdzielnia Pracy Jedność, Tczew.
• Roman Włodzimierz Owczarz – STOLART-Studio s.c., Warszawa.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Urszula Jeruszka – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
• Barbara Sajkiewicz – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
• Zdzisław Czajka – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
• Maciej Gruza – Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.

Recenzenci:

• Urszula Przystalska – Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu, Wrocław.
• Paweł Przystalski – DOLMEB Sp. z o.o. w Świdnicy, Świdnica.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Sławomir Zybura – Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Częstochowie, Częstochowa.
• Jan Kończak – Cech Rzemiosł Różnych, Radom.

Data (rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2018 r.

Stolarz galanterii drzewnej ⁹ zajmuje się wykonywaniem wyrobów galanterii dekoracyjnej (np. broszki, korale, ramy), galanterii użytkowej (np. laski, lampy, szkatułki, guziki, albumy) lub wyrobów galanterii technicznej (np. uchwyty, klamki, rączki czy rękojeści narzędzi) z różnych gatunków drewna i tworzyw drzewnych ⁴⁴. Posługuje się przy tym narzędziami ręcznymi, elektronarzędziami ⁷, obrabiarkami ²⁰ stolarskimi i specjalistycznymi.

Opis pracy

Stolarz galanterii drzewnej wykonuje wyroby użytkowe, przemysłowe i dekoracyjno-pamiątkarskie z różnych gatunków drewna litego i tworzyw drzewnych. Celem pracy w tym zawodzie jest wytwarzanie elementów z zachowaniem dbałości o ich ciekawą formę plastyczną i estetykę wykończenia, a także z zachowaniem zasad technologicznych i norm jakościowych.

Stolarz galanterii drzewnej musi posiadać wiedzę na temat różnorodnych gatunków drewna, potrafić ocenić ich jakość i właściwości oraz odpowiednio dobrać gatunek drewna w zależności od przeznaczenia wyrobu. Do jego zadań należy obsługa narzędzi ręcznych i urządzeń stolarskich, posługiwanie się dokumentacją technologiczną i rysunkową oraz eksploatacja i konserwacja maszyn i urządzeń stolarskich.

Praca stolarza galanterii drzewnej obejmuje także wykańczanie powierzchni wykonywanych przedmiotów z zastosowaniem technik zdobniczych za pomocą materiałów malarsko-lakierniczych. Ze względu na to pracownik w tym zawodzie powinien znać właściwości i przeznaczenie naturalnych i chemicznych środków stosowanych w stolarstwie ³⁰, takich jak: pokosty ²⁷, lakiery, kleje, bejce ¹ i farby, a także sprawnie posługiwać się takimi technikami, jak np. intarsja ¹³, inkrustacja ¹² czy rzeźba. Stolarz galanterii drzewnej powinien również potrafić ocenić jakość gotowego wyrobu.

Sposoby wykonywania pracy

Stolarz galanterii drzewnej wykonuje pracę polegającą na:

• dobieraniu materiałów drzewnych ze względu na ich jakość i charakter wyrobu, do wykonania którego mają posłużyć,
• sztaplowaniu ³⁵ tarcicy ³⁹ (w celu suszenia albo magazynowania),
• składowaniu drewna i tworzyw drzewnych oraz stosowaniu ochronnych środków chemicznych, by zabezpieczyć materiały przed wpływem czynników atmosferycznych, grzybów i szkodników,
• przygotowaniu materiałów drzewnych do obróbki skrawaniem ²²,
• posługiwaniu się rysunkiem technicznym oraz narzędziami traserskimi ¹⁸ i pomiarowymi,
• parzeniu ²⁴ i gięciu ¹⁰ drewna,
• przygotowaniu do pracy ręcznych narzędzi stolarskich i posługiwaniu się nimi,
• wykorzystywaniu strugnicy ³³ oraz narzędzi i przyrządów pomocniczych, takich jak: młotki, pobijaki ²⁶, obcęgi ¹⁹, znaczniki stolarskie ⁵⁰, ściski ³⁷ i skrzynki uciosowe ²⁹,
• obsługiwaniu maszyn i urządzeń stolarskich, jak również obrabiarek specjalnych, typowych w produkcji galanterii,
• ocenianiu stanu technicznego wykorzystywanych narzędzi i maszyn, konserwowaniu ich oraz – w razie konieczności – wykonywaniu drobnych napraw,
• wykonywaniu złączy stolarskich ⁴⁹ (na długość, szerokość i pod kątem) z użyciem narzędzi ręcznych i obrabiarek,
• przygotowywaniu klejów i klejeniu,
• okuwaniu wyrobów i ich montowaniu.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2. Kompetencja zawodowa.

Warunki pracy

Praca stolarza galanterii drzewnej jest wykonywana w pomieszczeniach produkcyjnych w zakładzie pracy, w pracowni lub w warsztacie stolarskim. Większość prac stolarz galanterii drzewnej wykonuje w pozycji stojącej, najczęściej przy obsłudze wyspecjalizowanych obrabiarek, urządzeń i narzędzi.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Stolarz galanterii drzewnej w działalności zawodowej wykorzystuje różne maszyny i narzędzia, w tym:

• ręczne narzędzia stolarskie, takie jak piły, strugi ³¹, dłuta ⁵, świdry ³⁸ czy materiały ścierne ³⁶,
• elektronarzędzia, maszyny i urządzenia stolarskie, takie jak pilarki ²⁵, strugarki ³², frezarki ⁸, dłutarki ⁴, tokarki ⁴⁰, obtaczarki ²³, kopiarki ¹⁵, wiertarki ⁴⁷, wyrzynarki ⁴⁸, czopiarki ³ i szlifierki ³⁴ oraz obrabiarki specjalne, typowe w produkcji galanterii, np.: wczepiarki ⁴⁶, tokarki suportowe ⁴¹, tokarko-kopiarki ⁴² czy drążarki ⁶,
• urządzenia do hydrotermicznej obróbki drewna ¹¹ oraz urządzenia do gięcia drewna w formach i na giętarkach.

Oprócz biegłej znajomości posługiwania się narzędziami i maszynami, w przypadku drobnych ich awarii stolarz galanterii drzewnej sam powinien umieć je naprawić.

Organizacja pracy

Praca stolarza galanterii drzewnej ma charakter produkcyjny i usługowy. Pracownik w tym zawodzie, w zależności od miejsca pracy, wykonywanych zadań zawodowych i liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie, może pracować indywidualnie lub zespołowo. Osoby w tym zawodzie zwykle pracują w systemie jedno- lub dwuzmianowym, w stałych godzinach pracy – najczęściej od 7 do 9 godzin dziennie 5 dni w tygodniu.

Stolarz galanterii drzewnej pracuje z reguły w dzień, jednak może się zdarzyć, że praca musi być wykonywana dłużej, nawet w dni wolne od pracy. Uzależnione jest to od wielkości i terminu realizacji danego zlecenia. Stolarz galanterii drzewnej pracuje w ubraniu roboczym, stosuje maski ochronne oraz ochronniki słuchu.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Stolarz galanterii drzewnej może być narażony na zagrożenia:

• chemiczne (składniki lakierów, farb, bejc itd., które mogą powodować np. zatrucia),
• pyłowe (wiążą się z przebywaniem w pomieszczeniach, w których powietrze jest zanieczyszczone pyłami, powstającymi podczas mechanicznej obróbki materiałów),
• mechaniczne (mogą pojawiać się np. podczas obsługi obrabiarek, ze względu na duże prędkości obrotowe narzędzi, ich odsłonięte części robocze, jak również duże prędkości posuwu mechanicznego),
• foniczne (hałas, który występuje we wszystkich przedsiębiorstwach przemysłu drzewnego niezależnie od specjalności),
• porażenia prądem elektrycznym (ze względu na szerokie zastosowanie elektronarzędzi i maszyn).

Do występujących w zawodzie chorób można zaliczyć m.in.:

• zatrucia ostre i przewlekłe,
• ostre reakcje alergiczne,
• choroby skóry,
• choroby wzroku,
• choroby układu oddechowego.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód stolarz galanterii drzewnej ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• sprawność układu kostno-stawowego,
• ogólna dobra wydolność fizyczna,
• sprawność układu oddechowego,
• sprawność narządu wzroku,
• sprawność zmysłu dotyku;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• rozróżnianie barw,
• ostrość wzroku,
• czucie dotykowe,
• spostrzegawczość,
• zręczność palców,
• zręczność rąk;

w kategorii sprawności i zdolności

• zdolność koncentracji uwagi,
• wyobraźnia przestrzenna i myślenie twórcze,
• uzdolnienia techniczne,
• uzdolnienia artystyczne;

w kategorii cech osobowościowych

• samodzielność,
• łatwość przerzucania się z jednej czynności na drugą,
• dokładność,
• samokontrola,
• wytrwałość.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.3. Kompetencje społeczne; 3.4. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

W zawodzie stolarz galanterii drzewnej wymagana jest ogólna dobra sprawność fizyczna, wysoka zręczność rąk i palców oraz sprawność zmysłu dotyku.

Przeciwwskazaniem do wykonywania zawodu stolarz galanterii drzewnej są wady wzroku niepoddające się korekcji, daltonizm, wszelkie choroby ograniczające sprawność manualną rąk, a także przewlekłe choroby dróg oddechowych i alergie.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie stolarz galanterii drzewnej preferowane jest (dla młodzieży) wykształcenie na poziomie branżowej szkoły I stopnia (dawniej zasadnicza szkoła zawodowa) w zawodzie pokrewnym stolarz lub wykształcenie rzemieślnicze w tym zawodzie.

Alternatywną ścieżką kształcenia dla stolarza galanterii drzewnej jest nauka zawodu w rzemiośle w zawodzie pokrewnym stolarz.

Pracę w zawodzie stolarz galanterii drzewnej może wykonywać również osoba, która:

• została przyuczona do zawodu,
• uzyskała doświadczenie w trakcie wykonywania pracy.

W zawodzie mogą pracować także osoby z wykształceniem średnim technicznym lub wyższym po kierunkach związanych z przemysłem drzewnym.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

Do wykonywania zawodu stolarz galanterii drzewnej nie są wymagane tytuły zawodowe, kwalifikacje czy uprawnienia zawodowe. Jednak pracodawcy najchętniej zatrudniają osoby legitymujące się:

• świadectwem czeladniczym, a następnie dyplomem mistrzowskim w zawodzie pokrewnym stolarz, uzyskanymi w ramach kształcenia rzemieślniczego, po spełnianiu wymagań formalnych i zdaniu egzaminu organizowanego przez Izby Rzemieślnicze,
• dyplomem potwierdzającym kwalifikację wyodrębnioną w zawodzie pokrewnym stolarz, uzyskanym po spełnieniu wymagań formalnych i zdaniu egzaminu organizowanego przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.

Cenione jest również posiadanie:

• suplementu Europass (w języku polskim i angielskim), wydawanego na prośbę zainteresowanego przez Izby Rzemieślnicze oraz Okręgowe Komisje Egzaminacyjne,
• udokumentowanego doświadczenia zawodowego w dziedzinie stolarstwa, potwierdzającego umiejętności praktyczne w zakresie obsługi maszyn i narzędzi stolarskich.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

Stolarz galanterii drzewnej może:

• w miarę nabywania doświadczenia, umiejętności i wiedzy awansować na wyższe stanowiska w hierarchii przedsiębiorstwa: od pracownika niewykwalifikowanego, przez pomocnika operatora maszyny, ustawiacza maszyn do obróbki drewna, po lidera obszaru lub mistrza produkcji (w ostatnim przypadku minimalnym kryterium jest zwykle wykształcenie średnie zawodowe lub tytuł mistrza w zawodzie),
• doskonalić swoje umiejętności, uczestnicząc w szkoleniach organizowanych w przedsiębiorstwie, przez stowarzyszenia i inne organizacje branżowe, przez producentów materiałów, elektronarzędzi i maszyn lub w wyspecjalizowanych ośrodkach szkoleniowych,
• jeżeli posiada wykształcenie średnie i zdany egzamin maturalny, dalej kształcić się na studiach wyższych lub podyplomowych na kierunkach związanych z technologią, przetwórstwem i obróbką drewna ²¹.

Pracownik w tym zawodzie może także założyć własną działalność gospodarczą, świadcząc usługi stolarskie.

Od roku szkolnego 2020/2021 będzie istniała możliwość rozwoju zawodowego (dla absolwentów szkoły branżowej I stopnia w zawodzie stolarz) w ramach kształcenia w szkole branżowej II stopnia, w zawodzie pokrewnym technik technologii drewna, z wyodrębnioną kwalifikacją: AU.50 Organizacja i prowadzenie procesów przetwarzania drewna.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Obecnie (2018 r.) w zawodzie stolarz galanterii drzewnej nie ma możliwości potwierdzania kompetencji zawodowych w edukacji formalnej i pozaformalnej.

Możliwe jest potwierdzanie kompetencji przydatnych do wykonywania zawodu stolarz galanterii drzewnej:

• przystępując do egzaminu (przed Okręgową Komisja Egzaminacyjną) potwierdzającego kwalifikację AU.15. Wytwarzanie wyrobów stolarskich, właściwą dla zawodów szkolnego (pokrewnego) stolarz, także w trybie eksternistycznym,
• przystępując do egzaminu czeladniczego ² lub mistrzowskiego ¹⁷ (przed Izbą Rzemieślniczą ¹⁴) w zawodach pokrewnych: stolarz, stolarz meblowy oraz renowator mebli artystycznych; do tych egzaminów mogą przystępować zarówno absolwenci nauki zawodu u rzemieślnika, jak również osoby, które kompetencje nabyły poprzez doświadczenie w pracy.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie stolarz galanterii drzewnej może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie stolarz galanterii drzewnej wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Organizowanie stanowiska pracy w zakładzie stolarskim zajmującym się wytwarzaniem galanterii drzewnej.
• Z2 Dobieranie materiałów do produkcji galanterii drzewnej.
• Z3 Wykonywanie małowymiarowych elementów z drewna i tworzyw drzewnych.
• Z4 Wykańczanie i zdobienie powierzchni wyrobów galanterii drzewnej.
• Z5 Montowanie, pakowanie i magazynowanie wyrobów galanterii drzewnej.
• Z6 Ocenianie jakości wykonywanej pracy oraz kontrolowanie jakości surowców i materiałów.

Kompetencja zawodowa Kz1: Wykonywanie wyrobów galanterii drzewnej obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z4, Z5, Z6, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie stolarz galanterii drzewnej powinien posiadać kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za skutki podejmowanych działań (bezpieczeństwo i zdrowie ludzi) oraz za powierzone maszyny i narzędzia wykorzystywane na stanowisku pracy.
• Podejmowania działania i współdziałania z innymi pracownikami podczas wytwarzania galanterii drzewnej.
• Weryfikowania i własnego działania w zakresie realizacji zadań zawodowych właściwych dla wytwarzania galanterii drzewnej.
• Kierowania się zasadami zgodnymi z etyką zawodową i obowiązującymi przepisami.
• Podnoszenia własnych kompetencji zawodowych właściwych dla wytwarzania galanterii drzewnej.
• Funkcjonowania w zespole pracowniczym w różnych miejscach i na stanowiskach pracy właściwych dla wytwarzania galanterii drzewnej.
• Oceniania zagrożenia zdrowia oraz życia i podejmowania działań adekwatnych do stopnia zagrożenia.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu stolarz galanterii drzewnej.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu stolarz galanterii drzewnej

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie stolarz galanterii drzewnej nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://www.kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Miejsce zatrudnienia stolarza galanterii drzewnej oferują przede wszystkim podmioty działające w branży przemysłu drzewnego. Pracownik może pracować w:

• fabrykach produkujących galanterię drzewną,
• pracowniach galanterii drzewnej,
• warsztatach stolarskich,
• zakładach rzemieślniczych,
• własnej firmie – pracowni rzemieślniczej.

Kształcenie

Obecnie (w 2018 roku) w ramach systemu kształcenia zawodowego w Polsce nie przygotowuje się kandydatów do pracy w zawodzie stolarz galanterii drzewnej, ale osoba zainteresowana podjęciem pracy w tym zawodzie może:

• ukończyć branżową szkołę I stopnia w zawodzie pokrewnym stolarz,
• ukończyć kwalifikacyjny kurs zawodowy w zakresie kwalifikacji AU.15 Wytwarzanie wyrobów stolarskich, właściwej dla zawodu szkolnego stolarz,
• zdobyć tytuł czeladnika, a następnie dyplom mistrza w zawodach pokrewnych stolarz meblowy lub renowator mebli artystycznych, nadawane w ramach kształcenia rzemieślniczego, po zdaniu egzaminu organizowanego przez Izby Rzemieślnicze.

Kwalifikacyjne kursy zawodowe mogą prowadzić:

• publiczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe,
• niepubliczne szkoły posiadające uprawnienia szkół publicznych, prowadzące kształcenie zawodowe,
• publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
• instytucje rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową,
• podmioty prowadzące działalność oświatową na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców.

Kwalifikacje wyodrębnione w zawodach szkolnictwa zawodowego potwierdzają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne.

Stolarz galanterii drzewnej po zdaniu egzaminu maturalnego może podjąć studia wyższe (I stopnia), a następnie podyplomowe, rozszerzające kompetencje zawodowe, np. na kierunkach:

• projektowanie mebli,
• konserwacja drewna,
• technologia drewna.

Szkolenie

Stolarz galanterii drzewnej może doskonalić swoją wiedzę i umiejętności, biorąc udział w szkoleniach organizowanych przez:

• placówki kształcenia zawodowego – publiczne i niepubliczne,
• izby rzemieślnicze,
• prywatne firmy edukacyjne,
• zakłady doskonalenia zawodowego,
• przedsiębiorstwa specjalizujące się w przemyśle drzewnym i meblarskim (szkolenia głównie na potrzeby swoich pracowników i kandydatów do pracy).

Z reguły organizatorzy tych szkoleń poświadczają uzyskane przez uczestników kompetencje stosownymi certyfikatami/zaświadczeniami.

Stolarz galanterii drzewnej może również doskonalić swoją wiedzę i umiejętności samodzielnie, korzystając ze specjalistycznej literatury oraz czasopism branżowych.

Obecnie (2018 r.) przeciętne miesięczne wynagrodzenie całkowite stolarza galanterii drzewnej wynosi ok. 2800 zł brutto. Najniżej wynagradzani stolarze zarabiają poniżej 2200 zł brutto, natomiast co czwarty pracownik w tym zawodzie osiąga wynagrodzenie powyżej 3500 zł brutto. Poziom wynagrodzeń osób wykonujących zawód stolarza galanterii drzewnej uzależniony jest od:

• wielkości firmy,
• rodzaju pracodawcy (publiczny, niepubliczny),
• kapitału firmy,
• wykształcenia i posiadanych kwalifikacji,
• stażu pracy,
• koniunktury na rynku wyrobów galanterii drzewnej,
• regionu zatrudnienia.

W zawodzie stolarz galanterii drzewnej możliwe jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Warunkiem niezbędnym jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnym warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z niewielką dysfunkcją kończyn dolnych (05-R), która nie wyklucza stania i chodzenia, w tym samodzielnego przemieszczania się po zróżnicowanym terenie,
• z dysfunkcją narządu wzroku (04-O), jeśli posiadana wada jest skorygowana odpowiednimi szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi, które zapewnią ostrość widzenia,
• słabosłyszących, głuchych i głuchoniemych (03-L), pod warunkiem zapewnienia im odpowiedniej pomocy technicznej oraz właściwego przygotowania środowiska i stanowiska pracy, np. pod kątem możliwości percepcji sygnałów alarmowych.