Prawa i obowiązki cudzoziemców - Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku

Wymóg legalnego pobytu cudzoziemca w Polsce

Aby cudzoziemiec z państwa spoza UE mógł legalnie pracować w Polsce, musi:

• posiadać dokument dopuszczający go do polskiego rynku pracy - zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (ewentualnie być zwolnionym z tego wymogu na podstawie szczególnych przepisów) lub zezwolenie na pobyt czasowy i pracę;
• posiadać tytuł pobytowy, którego podstawa musi uprawniać do wykonywania pracy (np. odpowiednia wiza lub zezwolenie na pobyt).
   

Uwaga! Przepisy specjalnej ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa gwarantują legalność pobytu obywatelom Ukrainy i ich małżonkom, którzy po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji przybyli z Ukrainy do Polski. 

Tytuły pobytowe, z którymi może wiązać się uprawnienie do wykonywania pracy w Polsce:

• na podstawie wizy wydanej w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 3–10, 12– 13b, 17–21 lub 23–24b ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, 
• na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na 9 pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
• na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, z wyjątkiem zezwolenia udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, 
• na podstawie dokumentu, o którym mowa w art. 61 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, określającego status członka rodziny członka misji dyplomatycznej lub urzędu konsularnego państwa obcego albo innej osoby zrównanej z nim na podstawie ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych, pozostającego z tą osobą we wspólnocie domowej, jeżeli między Rzecząpospolitą Polską a państwem obcym lub organizacją międzynarodową zostały zawarte umowa lub porozumienie międzynarodowe w sprawie wykonywania działalności zarobkowej przez członków rodzin członków personelu misji dyplomatycznych lub urzędów konsularnych albo osób z nimi zrównanych,
• na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen,
• w ramach ruchu bezwizowego, chyba że jest obywatelem państwa znajdującego się w wykazie państw, których obywatele posiadający zezwolenie na pracę nie są uprawnieni do wykonywania pracy w czasie pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ramach ruchu bezwizowego.

Cudzoziemiec wykonujący legalnie pracę w Polsce ma prawo m.in. do:

• wynagrodzenia nie niższego niż określone w zezwoleniu na pracę cudzoziemca, oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi lub zezwoleniu na pobyt czasowy i pracę;
• otrzymania jednego egzemplarza zezwolenia na pracę lub oryginału oświadczenia złożonego przez pracodawcę w powiatowym urzędzie pracy i wpisanego tam do ewidencji oświadczeń;
• otrzymania pisemnej umowy, będącej podstawą wykonywania pracy, w języku dla siebie zrozumiałym.

Rodzaje umów

W Polsce możliwe jest wykonywanie pracy na podstawie różnych umów (m.in. umowy o pracę czy umów cywilnoprawnych - takich jak umowa zlecenia lub umowa o dzieło). Rodzaj umowy wiąże się z różnym charakterem pracy oraz odmiennym zakresem praw i obowiązków pracodawcy i pracownika.

Najwięcej praw i najszerszą ochronę daje pracownikowi umowa o pracę - pracownik na jej podstawie ma prawo, m.in. do:

• ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę dla pewnych kategorii pracowników (przede wszystkim pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich, w trakcie urlopu, pracownic w ciąży, pracowników w wieku przedemerytalnym);
• określenia czasu pracy i prawa do odpoczynku;
• płatnego urlopu wypoczynkowego;
• wynagrodzenia za czas choroby;
• określenia szczegółowych zasad rozwiązania umowy;
• wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (ponad czas określony w kodeksie pracy);
• co najmniej minimalnego wynagrodzenia (minimalne wynagrodzenie w Polsce wynosi 4.666,00 zł brutto - jest ono pomniejszane o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy).

Co powinna zawierać umowa o pracę?

Oprócz wskazania pracodawcy i pracownika, rodzaju umowy i daty jej zawarcia - powinna wskazywać następujące elementy:

• rodzaj pracy (nazwa stanowiska, funkcji oraz opis zakresu obowiązków pracownika);
• miejsce wykonywania pracy;
• wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy: termin rozpoczęcia pracy - jeśli nie jest określony w umowie, to przyjmuje się, że jest to dzień podpisania umowy;
• wymiar czasu pracy.

Umowa o pracę nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przewidują przepisy kodeksu pracy.

Pracodawca, który zawrze umowę o pracę, ma obowiązek zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń społecznych w ciągu 7 dni od pojęcia przez niego pracy.

Umowy cywilnoprawne

Są to umowy regulowane w kodeksie cywilnym. Najczęściej spotykanymi umowami cywilnoprawnymi są:

• umowa zlecenia,
• umowa o dzieło.

Ważne: Zawarcie umowy o dzieło przez pracodawcę nie może być sposobem na obejście przepisów kodeksu pracy czy zmniejszenie kosztów zatrudnienia cudzoziemca! Zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, kiedy powinna być zawarta umowa o pracę (m.in. praca pod nadzorem, w stałych godzinach oraz w określonym miejscu) stanowi naruszenie przepisów
prawa pracy i jest karane grzywną. 
 
Ważne: Dla umów zlecenia (art. 734 Kodeksu Cywilnego) oraz umów, dla których stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 Kodeksu cywilnego) obowiązują minimalne stawki godzinowe – aktualnie to 30,50 zł brutto.
 
Ważne: Dla niektórych umów cywilnoprawnych, np. umów zlecenia, istnieje obowiązek zgłoszenia przez pracodawcę do ubezpieczeń społecznych! Pracodawca (zleceniodawca) ma na to 7 dni od podjęcia przez pracownika pracy.

Rejestracja cudzoziemca jako bezrobotnego

Cudzoziemcy, który utracili pracę, mają prawo zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy jako osoby bezrobotne. Informacje o warunkach rejestracji w urzędzie pracy i uzyskania statusu bezrobotnego znajdują się na stronie internetowej.  

Uwaga! Obywatel Ukrainy przybyły do Polski po 24 lutego 2022 r. oraz każdy inny obywatel Ukrainy, który aktualnie przebywa legalnie w Polsce korzysta ze specjalnych uprawnień na mocy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Obywatel Ukrainy może zarejestrować się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy. Ponadto jako osoby bezrobotne mogą się rejestrować również osoby starsze z Ukrainy, tj. kobiety powyżej 60 roku życia i mężczyźni powyżej 65 roku życia.
  

Uprawnienia cudzoziemców zarejestrowanych jako bezrobotni

Na zasadach określonych w ustawie z form pomocy mogą korzystać: 

• obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej,
• obywatele państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej,
• obywatele państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi,
• obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. b i d Umowy o Wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, oraz członkowie ich rodzin, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. e i f tej umowy,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt stały,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy,
• którym udzielono ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany,
• korzystający w Rzeczypospolitej Polskiej z ochrony czasowej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127, art. 137a lub art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
• cudzoziemcy towarzyszących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
  • obywatelowi państwa członkowskich Unii Europejskiej,
  • obywatelowi państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej,
  • obywatelowi państwa niebędącego stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi,

jako członkowie rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin ,

• cudzoziemcy członkowie rodzin obywateli polskich, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo po złożeniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długo terminowego Unii Europejskiej posiadali zezwolenie na pobyt czasowy, 
• cudzoziemcy towarzyszący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelowi polskiemu jako członek rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin .

Na zasadach określonych w ustawie z form pomocy mogą korzystać osoby: 

• będące stronami postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, którzy posiadają zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 144, art. 151 ust. 1, art. 151b ust. 1, art. 159 ust. 1, art. 160, art. 161, art. 161b ust. 1, art. 176, art. 186 ust. 1 pkt 1, 2, 4, 5 i 7 lub art. 187 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, lub posiadających wizę krajową w celu odbycia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich albo kształcenia się w szkole doktorskiej, z adnotacją „student”, lub wizę krajową w celu prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych,
• posiadający zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1 albo 1a, albo art. 126 ust. 1 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, albo wizę wydaną w celu wykonywania pracy na terytorium Rzeczy-pospolitej Polskiej,
• posiadających w Rzeczypospolitej Polskiej wizę wydaną w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 23 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 186 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach .

Osoby te nie mają prawa do: 

• pożyczki edukacyjnej, o której mowa w art. 111,
• stypendium przysługującego w okresie odbywania szkolenia. 

Na zasadach określonych w ustawie zasiłek i inne świadczenia z tytułu bezrobocia przysługuje:

• obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej,
• obywatele państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej,
• obywatele państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi,
• obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. b i d Umowy o Wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, oraz członkowie ich rodzin, o których mowa w art. 10 ust. 1 lit. e i f tej umowy,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt stały,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy,
• którym udzielono ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany,
• korzystający w Rzeczypospolitej Polskiej z ochrony czasowej,
• posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127, art. 137a lub art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach,
• cudzoziemcy towarzyszących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
  • obywatelowi państwa członkowskich Unii Europejskiej,
  • obywatelowi państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej,
  • obywatelowi państwa niebędącego stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi

- jako członkowie rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin ,

• cudzoziemcy członkowie rodzin obywateli polskich, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo po złożeniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długo terminowego Unii Europejskiej posiadali zezwolenie na pobyt czasowy, 
• cudzoziemcy towarzyszący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelowi polskiemu jako członek rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin.

Na zasadach określonych w ustawie zasiłek przysługuje osobom posiadającym zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1 albo 1a, albo art. 126 ust. 1 ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, albo wizę wydaną w celu wykonywania pracy na terytorium Rzeczy-pospolitej Polskiej.

Informacje o warunkach nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych znajdują się na stronie.